Nevladina organizacija Aktiv i partnerske organizacije, Matias Bel Institut (Slovačka),
Institut za savremeni razvoj (Češka Republika) i Republikon Fondacija (Mađarska), su u
Prištini 13. marta 2024. godine, predstavili nalaze istraživanja pravnih i političkih
mehanizama o položaju nevećinskih zajednica na Kosovu, u Slovačkoj, Češkoj Republici i
Mađarskoj.
„Komparativna analiza: Prava i učešće manjina, pogledi sa Kosova, iz Slovačke, Češke i
Mađarske“, donosi prikaz strategija za unaprijeđenje inkluzije manjina, analizira efikasnost
postojećih mehanizama, identifikujući puteve za zajedničko djelovanje.
Na konferenciji, koja je organizovana u okviru projekta „Unaprijeđenje učešća manjina u procesima
donošenja odluka kroz razmjenu i rad na prijedlozima praktičnih politika“, ukazano je da zakonski
okvir i politike uglavnom regulišu pitanje zaštite prava manjina, ali da se prilikom sprovođenja
regulacije javlja određeni broj izazova. „U mnogim slučajevima, manjinske zajednice se i dalje
suočavaju sa diskriminacijom, marginalizacijom i socioekonomskim disparitetima“, pokazala je
Analiza.
Predstavljajući pravni okvir Kosova po pitanju zaštite manjina, Srđan Simonović, istraživač,
istakao je da mehanizmi zaštite zapravo nailaze na prepreke kada treba da se sprovode. Kako je
rekao, Srbi su pokazali zabrinutost povodom diskriminacije zbog neefikasnosti institucionalnih
mehanizama i nedostatka političke zastupljenosti srpske zajednice.
Dr Svetluša Surova, iz Matias Bel Instituta, izjavila je da uspijeh demokratije zavisi od političkog
učešća javnosti. Kako je ocijenila, političko učešće se smatra osnovnim ljudskim pravom, dok
mnoge međunarodne institucije, kao što su UN i Savjet Evrope, podržavaju efikasno političko
učešće nacionalnih manjina u svim sferama života i svim nivoima vlasti.
Govoreći o mehanizmima zaštite manjine u Slovačkoj, Surova objašnjava da je Slovačka
multietnička zemlja, u kojoj se na poslednjem popisu 10% stanovništva izjasnilo da pripada
nacionalnim manjinama.
„U Slovačkoj je zakonski priznato 14 manjina čija su prava zaštićena i regulisana ustavom i
međunarodnim ugovorima koje Slovačka poštuje. Manjinska prava su regulisana različitim
zakonima kao što su zakon o upotrebi jezika i zakon o finansiranju manjinskih kultura. Pored toga
Slovačka ima dodatne obaveze iz međunarodnih ugovora o obavezama prema nacionalnim
manjinama“, izjavila je Surova.
U Češkoj Republici se na različite načine štite prava manjina, izjavila je Marta Spala, iz Instituta
za moderni razvoj, ističući da su najveća manjina pripadnici poljske zajednice, koja je autohtona.
„Češka, kao sve zemlja EU, štiti prava manjina i to je zasnovano na ustavu, zakonima,
međunarodnoj regulaciji i bilateralnim sporazumima sa Poljskom i Njemačkom. Češka je
potpisnica dva ključna dokumenta Savjeta Evrope koji regulišu prava manjina”, izjavila je Spala.
Marton Šlanger, iz Republikon Fondacije, posebno je analizirao položaj Roma u Mađarskoj, kao
najvećoj manjini. Prema njegovoj ocijeni, još uvjek postoji nedoslijednost u zvaničnim brojkama i
realnosti. Prema zvaničnim podacima u Mađarskoj živi 2% Roma, dok je u realnosti to oko 8-9%,
stoga se može reći da su Romi velika manjina, dok su drugi Njemci. Kako ističe i ustav i zakoni
predviđaju zaštitu prava manjina.
„Kada je u pitanju predstavljanje Roma, na papiru se može reći da je sve u redu i u okviru
evropskih standarda, i da romska zajednica ima sva prava po pitanju jezika, edukacije, pristup
tržištu rada, itd. Manjinska prava su garantovana zakonima i ustavom. Na izborima se može
glasati za romske predstavnike. Međutim to nije lako u praksi, jer sada nema romskih
predstavnika u parlamentu, jedino je njemačka manjina zastupljena sa jednim poslanikom“,
objašnjava Šlanger.
Komparativna analiza je utvrdila postojanje zajedničkih problema sa kojima se suočavaju
manjinske zajednice na Kosovu, u Slovačkoj, Češkoj Republici i Mađarskoj. Ovi problemi
obuhvataju različite aspekte političke zastupljenosti, diskriminaciju, očuvanje kulturnog identiteta,
socijalno-ekonomske nejednakosti i potrebu za sveobuhvatnim reformama.
Ova analiza donosi i niz specifičnih preporuka za riješavanje izazova sa kojima se suočavaju
manjinske zajednice, uz promociju inkluzivne uprave, poštovanje ljudska prava i društvenu
koheziju.
Ovo istraživanje je dostupno na tri jezika, srpskom, engleskom i albnanskom jeziku.