Organizacija „Fridom haus” sa sedištem u Vašingtonu objavila je godišnji izveštaj u kojem ocenjuje da Kosovo i Albanija ostaju „delimično slobodne” zemlje uprkos napretku u nekoliko oblasti za unapređenje ljudskih prava i sloboda građana.
U izvještaju „Sloboda u svjetu“ Kosovo je ove godine ocijenjeno sa 60 poena od 100 maksimalnih poena, bez promjena u odnosu na prošlu godinu. Organizacija „Fridom haus” je u prošlosti opisivala Kosovo kao zemlju u tranziciji sa hibridnim sistemom upravljanja.
U međuvremenu, u Globalnom indeksu slobode, Albanija je ocijenjena sa 68 poena, što predstavlja napredak za jedan poen u odnosu na prošlogodišnji rejting. Albanija se takođe smatra zemljom u tranziciji sa hibridnim sistemom vlasti.
Ekspert organizacije „Fridom haus” za Balkan Aleksandra Karpi kaže za Glas Amerike da se situacija na Kosovu ne može odvojiti od dinamike razvoja između Kosova i Srbije.
„Kosovo je poslijednjih godina ostvarilo napredak, što se ogleda u rezultatima, u pogledu zaštite ljudskih prava i građanskih sloboda, korisnijim političkim procesima, koji su omogućili građanima da slobodnije učestvuju, i aktivnijim aktivnostima civilnog društva. U svakom slučaju, ove stvari su označile napredak poslednjih godina“, izjavila je gospođa Karpi.
2023. godina je, prema njenim riječima, bila teška za Kosovo.
„Videli smo porast nasilja u sjevernim opštinama, što može dovesti u sumnju mnoge procese i može da izazove pritisak na vladu da obijezbedi zaštitu svim građanima Kosova“, naglasila je gospođa Karpi. „To su dugoročni procesi. Ovo je dugotrajna bezbijednosna situacija“.
Prema njenim rečima, „iako postoji zabrinutost za slobodu medija i bezbijednost novinara, napravljen je veliki napredak u poštovanju prava manjina i vjerskih prava”.
„Kosovo ostaje jedna od vodećih zemalja Zapadnog Balkana u nekim od važnih i suštinskih stubova demokratije.
Što se tiče Albanije, gospođa Karpi je istakla proces provjere kao napredak, koji je, prema njenim riječima, „počeo da napreduje prisiljavanjem Albanije da eliminiše korupciju u oblasti pravosuđa“.
Prema riječima gospođe Karpi, to znači da su sudovi u Albaniji sada u boljoj poziciji da služe građanima i da su efikasniji.
„To znači da se pristup građana pravosudnom sistemu značajno poboljšava u Albaniji i ovaj napredak treba cijeniti“, dodala je ona.
Ekspert Karpi kaže da nedostatak transparentnosti i nefunkcionalna uprava i dalje izazivaju zabrinutost u Albaniji. Ona je navela napredak lokalnih izbora tokom kojih, prema njenim riječima, “nije stvoren ambijent za slobodnije i poštenije izbore”.
„Generalno gledano, Albanija je ove godine napredovala, dajući građanima priliku da ponovo učestvuju u demokratskim procesima, pridržavajući se obaveza za reforme koje su preuzete pred Evropskom unijom“.
Izvještaj, koji procijenjuje napredak 195 zemalja i 15 teritorija do 2023. godine, na osnovu procijena u oblasti političkih prava i građanskih sloboda, opisao je ukupno globalno stanje političkih prava i ljudskih sloboda kao „situaciju koja je u velikoj mjeri eskalirala“.
Prema podacima organizacije “Fridom haus”, politička prava opadaju 18 godina zaredom. Pad je zabilježen u 52 zemlje, dok je samo 21 zemlja pokazala poboljšanje tokom 2023. Trenutno, od 195 zemalja i teritorija procijenjenih, prema izvještaju, većina svetske populacije, oko 80 odsto, živi u zemljama koje su klasifikovane kao djelimično jeftino ili nije jeftino
Organizacija je posebno podvukla da namješteni izbori, poput onih u Ekvadoru, Kambodži, Poljskoj, Turskoj i drugim zemljama, i oružani sukobi, od kojih su neki podstaknuti autoritarnim režimima, kao u slučaju Azerbejdžana zbog Nagorno-Karabaha i Rusije zbog Ukrajine, ili rat između Izraela i Hamasa, koji je izazvao brojne civilne žrtve, doprinijeli su opštoj regresiji tokom 2023. godine.
Organizacija „Fridom haus” ističe da je Srbija zabilježila najveći pad u Evropi. Ocijenjen je sa 57 poena, što je za tri boda manje u kategoriji političkih prava i građanskih sloboda u odnosu na prošlu godinu. Srbija je i na listi zemalja koje su, prema navodima te organizacije, zabilježile najveći pad slobode u poslijednjoj deceniji, sa 21 bodom.
Prema riječima stručnjaka Karpija, izbori održani u Srbiji krajem 2023. godine, koje su osporile opozicione stranke, „bili su samo jedan od razloga pada”. Neki drugi faktori, prema riječima gospođe Karpi, uključuju nedostatak transparentnosti oko nabavki, infrastrukturnih projekata i politika ekonomskog razvoja, ali i omalovažavajuće kampanje protiv opozicionih lidera i kritičara beogradskog režima.
„Trenutno postoji strah od neke vrste odmazde ako oštro kritikujete ovu vlast. Dakle, sveukupno, slika se pogoršava”, dodala je ona. „Vidimo sužavanje prostora za zaštitu ljudskih prava i smanjenje funkcionisanja demokratskih institucija.
Ove godine, prema izvještaju, najveći pad je bio u enklavi Nagorno-Karabah, gde je 120.000 jermenskih stanovnika bilo prinuđeno da napusti svoje domove pod vojnim pritiskom Azerbejdžana.
„Obim i razmjere eskalacije su opsežne i pogađaju petinu svjetske populacije“, navodi se u izvještaju organizacije. „Smanjenje prava je skoro svuda uzrokovano napadima na pluralizam, mirnu koegzistenciju pojedinaca različitih političkih ideja, religija ili etničkih identiteta“.
Na vrhu liste organizacije „Fridom haus” je Finska sa 100 bodova, a slijede Novi Zeland i Švedska sa 99 bodova.