Pod vođstvom premijera Aljbina Kurtija, Kosovo je preduzelo korake za koje neki stručnjaci kažu da prkose tradicionalnim diplomatskim normama.
Prema riječima Danijela Serverija, profesora na Univerzitetu Džons Hopkins, „Amerikanci nisu navikli na premijera Kosova koji se ponaša kao premijer suverene države“.
„Oni misle da ga treba konsultovati o svemu. U stvari, kosovski premijeri su navikli da slijede mnoga uputstva iz Vašingtona. I, istinu govoreći, Kurtijevo ponašanje nije dobro prihvaćeno kod njih“, kaže Server za emisiju Ekspoze Radija Slobodna Evropa.
Čarls Kupčan, profesor na Univerzitetu Džordžtaun, kaže da Kurti domaće političke interese stavlja ispred nacionalnih interesa.
„Ustajanje protiv Vašingtona, pokazivanje mišića i pokazivanje autonomije izgleda pomaže Kurtiju da stekne popularnost. Ovo vidim kao kratkovidu igru. To može biti politički korisno kratkoročno, ali je opasno na duži rok“, kaže Kupčan.
Kurti, posebno u poslednje dve godine vlasti, imao je proširenje kontrole u oblastima sa srpskom većinom na severu Kosova važan deo svoje politike.
Između ostalog, zamenila je srpske tablice kosovskim, postavila albanske gradonačelnike u opštinama sa srpskom većinom i uklonila srpski dinar iz upotrebe.
Za SAD – koje zahtijevaju da se sva pitanja u vezi sa situacijom na sjeveru riješavaju u okviru dijaloga za normalizaciju odnosa sa Srbijom – svi ovi koraci bili su jednostrani i nekoordinisani i uticali su, prema njoj, na partnerstvo između dvije zemlje.
Najnovija Kurtijeva akcija koja je razbesnela Vašington je zatvaranje nekoliko paralelnih srpskih institucija na sjeveru – 30. avgusta – od kojih lokalna zajednica godinama dobija različite usluge.
Američka ambasada u Prištini iznela je jednu od najžešćih kritika na račun Vlade Kosova u to vreme.
„Sjedinjene Američke Države i naši međunarodni partneri su stalno tražili od Vlade Kosova da kao prioritet postavi koordinaciju sa međunarodnom zajednicom i da ne preduzima jednostrane akcije po pitanjima koja su na dnevnom redu dijaloga koji vodi EU. Neuspijeh Vlade Kosova da odgovori na ove zahtijeve predstavlja realno i sve veće pogoršanje našeg partnerstva“, rečeno je u odgovoru.
Prošle nedelje pojavili su se izvještaji da su Sjedinjene Države suspendovale saradnju sa Kosovskom policijom, posebno u oblasti obuke, kao kaznenu mjeru.
U kontaktu Radija Slobodna Evropa, američka ambasada je potvrdila da razmišlja o nastavku obuke kosovske policije, ali za sada nema odluke.
Kurti je tih dana boravio u posjeti SAD, gde se, između ostalih, susreo sa pomoćnikom američkog državnog sekretara Džejmsom O'Brajanom i američkim izaslanikom za zapadni Balkan Aleksandrom Kasanofom, ali se nije oglasio da ono o čemu se razgovaralo
Kurti stalno insistira na tome da postupci njegove Vlade nisu usmjereni ni protiv koga, da se pridržava Ustava i zakona Kosova i da su odnosi sa SAD dobri, uprkos neslaganjima po nekim pitanjima.
Kupčan se u potpunosti ne slaže. On kaže da su odnosi SAD sa Vladom Kosova na najnižem nivou ikada.
„Vašington i partneri Vašingtona u Evropi ne osjećaju se prijatno zbog konfrontativnijeg zaokreta premijera Kurtija kada je riječ o odnosima Kosova i Srbije. Prošao je dug period kada se Srbija doživljavala kao problem, kada je Srbija spriječavala unapređenje ekonomskih i političkih odnosa. Ali Kurt je to promjenio. Sada imamo više kritika upućenih Prištini nego Beogradu“, kaže Kupčan za Ekposenu.
Za njega ovo ima objašnjenje: na Kosovu će 9. februara biti održani parlamentarni izbori i Kurti igra na nacionalističku kartu.
„Videći skoro u svakoj drugoj zemlji na svjetu da nacionalizam dobro funkcioniše, Kurti zatvara srpske paralelne institucije, postavlja albanske gradonačelnike u opštinama sa srpskom većinom, mijenja pravila ličnih karata ili registarskih tablica automobila…“.
„Kao suverena država, Kosovo ima puno pravo da radi te stvari, ali ne mislim da su to pametni koraci, ako se ima u vidu konačni cilj, a to je normalizacija odnosa sa Srbijom i otvaranje puta za puna integracija Kosova u atlantske institucije“, kaže Kupčan.
Kurti se sa predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem nije sastao više od godinu dana. On je izrazio skepsu i prema Vučićevim pozivima Srbima na sjeveru da se reintegrišu u institucije Kosova, posle masovnog odlaska 2022. godine, zbog odluke o registarskim tablicama.
Server vjeruje da SAD nikada neće povući podršku Kosovu kao nezavisnoj državi, ali priznaje da bi američka pomoć mogla da se promjeni. On naglašava potrebu za više diplomatije u riješavanju pitanja koja, kako kaže, možda neće ispuniti očekivanja SAD.
„Mislim da je vrijeme da se da prioritet odnosima sa Amerikancima, da se vidi šta se može učiniti da se od njih obezbijedi veća podrška za suverenitet i teritorijalni integritet Kosova. Ne bih po ovome uopšte pravio kompromise, ali bih rekao Vašingtonu: pa šta ti treba? Recite nam šta vam treba i videćemo šta možemo da uradimo“, kaže Server.
Sjedinjene Države su izdvojile preko dvije milijarde dolara Kosovu od 1998. Njihova podrška je bila ključna za kampanju NATO bombardovanja u bivšoj Jugoslaviji – kojom je okončan rat na Kosovu – a zatim i na putu Kosova ka nezavisnosti.
Vašington je među prvima priznao državljanstvo Kosova 2008. Na Kosovu ima svoje vojne trupe, angažovane u misiji NATO-a, KFOR, a kosovski lideri često ponavljaju da su SAD najvažniji partner Kosova.
Radio Slobodna Evropa je pitao Stejt department kako ocijenjuje trenutne odnose sa Vladom Kosova i, kao odgovor, zatražio je da za osnovu uzme izjavu portparola Metjua Milera iz avgusta, koji je rekao da je Kosovo ” ugrožava mogućnosti koje je Vašington pomogao da se stvore“.
Prema analitičarima, poslednje što je Kosovu sada potrebno jeste da se nađe politički izolovano, jer je „to mala zemlja koja živi u opasnom regionu“.
„Svakoj maloj zemlji su potrebni savezi da bi opstala i napredovala. Nema sumnje u to. Kako Luksemburg opstaje? Kako Belgija opstaje? Kako Holandija opstaje? Oni preživljavaju jer su u sistemu prijatelja i saveznika koji im omogućava da prežive i napreduju“, kaže Server.
Za Kupčana, dugoročni uspijeh Kosova kao države leži u njegovoj sposobnosti da pažljivo upravlja spoljnim odnosima, posebno sa moćnim saveznicima poput SAD. Prema njegovim riječima, jednostrani koraci predstavljaju problem.
„Može se desiti da će Kurti posle izbora – pod pretpostavkom da bude ponovo izabran – imati drugačiji pristup, jer će izbori biti iza njega i biće mu lakše da zauzme kooperativniju i manje konfrontirajuću poziciju“, kaže Kupčan.
Uprkos odnosima između SAD i Vlade Kosova i usponima i padovima između njih, jedno je sigurno: oni ne mogu da priguše entuzijazam Kosovara za vođstvo najmoćnije države na svjetu.
Anketa koju je u aprilu objavila američka analitička kompanija Galup pokazala je da Kosovo ima najviši rejting za američko liderstvo među 134 zemlje i teritorije koje su ispitane.
Ovo, uprkos nekim kaznama. Kosovo je u maju prošle godine isključeno iz vojnih vježbi „Defender Europe ’23”, jer njegova Vlada nije poslušala savjete Sjedinjenih Država za korake za smanjenje tenzija na sjeveru zemlje.
Podjednako u nemirnim vodama, iz sličnih razloga, Kosovo je i sa EU, koja ima na snazi neke kaznene mjere.
Da li će Vlada naći način da ponovo postane pouzdan partner, ili će se i dalje voditi sopstvenim ambicijama, ostaje da se vidi, zaključuju analitičari.