Stručnjaci za politička pitanja na Kosovu i u Srbiji Artan Muhadžiri i Dušan Janjić smatraju da se nacrt statuta Zajednice opština sa srpskom većinom krije od javnosti da se da vrijeme premijeru Kosova Aljbinu Kurtiju i predsjednika Srbije Aleksandra Vučića da pripremi javnost da su prihvatili kompromise.
Ovaj nacrt statuta su Kosovu i Srbiji 21. oktobra predstavili predstavnici Evropske unije (EU), Sjedinjenih Država (SAD), Francuske, Njemačke i Italije.
Nakon toga, dvije strane su izjavile da im je dokument „prihvatljiv“, ali detalji o njegovom sadržaju još nisu objavljeni.
Čuvanje sadržaja ovog dokumenta u tajnosti Kurti i Vučići pravdali su da su od njih to tražili pet zapadnih emisara.
Kosovo i Srbija postigli su dogovor o Asocijaciji 2013. godine, a zatim 2015. o principima njenog osnivanja.
Ustavni sud Kosova je 2015. godine utvrdio da sporazum nije u potpunosti u skladu sa Ustavom, pa zvanična Priština odbija da primjeni taj sporazum.
S druge strane, Beograd je insistirao da se Asocijacija formira tako što je dogovor postignut u Briselu, a ne da se neke tačke usaglase sa Ustavom Kosova, kako je to prijedložio Ustavni sud Kosova.
U međuvremenu, krajem februara ove godine, obe strane su prihvatile prijedlog EU za normalizaciju odnosa, a potom sredinom marta i aneks za njegovu primjenu. Tim sporazumom, između ostalog, predviđeno je da pripadnici srpske zajednice na Kosovu dobiju određeni nivo samoupravljanja.
Potom su neke strane diplomate potvrdile da je ovo samoupravljanje vezano za formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom.
Promjena stavova je među razlozima neobjavljivanja statuta“
Politički analitičar i sociolog Artan Muhadžiri rekao je da se kosovski premijer Aljbin Kurti godinama oštro protivi Asocijaciji, pa mu je, prema njegovim riječima, potrebno vrijeme da pripremi svoje mišljenje za novu realnost.
„Neprekidne konfrontacije sa prethodnim premijerima po ovom pitanju bile su jedan od glavnih stubova njegove političke kampanje. Dakle, Kurtu sada treba vrijemena da polako stvori novi i odgovarajući politički kontekst, koji bi racionalizovao njegove suštinske promjene u pristupu Udruženju“, rekao je on.
S druge strane, kako ističe Muhadžiri, predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću potrebno je vrijeme da pripremi javnost u Srbiji na neizbežno: „izbor posebnog modela i formata za priznanje nezavisnosti Kosova“.
„Zajednička izjava Makrona, Šolca i Melonija o neophodnosti brzog napretka, u smislu da Kosovo uspostavi Asocijaciju i Srbija de fakto prizna [Kosovo], je najjasnija orijentacija geostrateških i geopolitičkih planova za budućnost našeg regiona. “, dodao je on.
Evropski lideri, poput francuskog predsjednika Emanuela Makrona, njemačkog kancelara Olafa Šolca, italijanskog premijera Đorđa Meloni, rekli su u zajedničkoj izjavi od 27. oktobra da Kosovo i Srbija „moraju da ispunjavaju svoje obaveze korak po korak, paralelno”.
Oni su poručili i da se očekuje de fakto priznanje Kosova od strane Srbije, što je 30. oktobra ponovila i predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen.
Lejen je objasnio da Kosovo treba da formira Asocijaciju, dok Srbija treba da prizna dokumenta i institucije Kosova.
Muhadžiri ističe da se Zajednica opština sa srpskom većinom smatra jednim od glavnih stubova sporazuma između Kosova i Srbije „jer strukturno i sistematski određuje dugoročnu integraciju i institucionalnu saradnju opština sa srpskom većinom i institucija. kosovske države“.
Da li „skrivanje” statuta šteti procesu formiranja Udruženja?
Dušan Janjić iz Beogradskog foruma za etničke odnose smatra da „tajni dokumenti” i pregovori, bez učešća javnosti, stvaraju prostor za manipulaciju političara na Kosovu iu Srbiji.
„U stvari, oni taj dijalog zloupotrebljavaju u neke svoje političke svrhe. Na primjer, on [Vučić] kaže „nikada nećemo priznati Kosovo“, a Kurti „nikada neću prihvatiti Asocijaciju“. Sve oko čega se dogovore, ako javnost to odbije kada sazna [detalje], to je gubljenje energije i uzrok sukoba“, rekao je Janjić za Radio Slobodna Evropa.
On je dodao da “nametanje riješenja nije zdravo u demokratiji”.
„Nacrt statuta kakav jeste uopšte ne treba da se krije“, ocijenio je Janjić, koji tvrdi da je imao uvid u taj dokument, ali da ne može da iznosi više detalja.
On je samo rekao da statut polazi od implementacije osnovnih sporazuma iz 2013. i 2015. godine, koji su postignuti u okviru dijaloga za normalizaciju odnosa, ali da „na pravi način redefiniše definiciju samoupravnog okvira za suštinsku autonomiju srpske zajednice“.
To je ono što postoji u Hrvatskoj kao Srpsko narodno veće, manjine u Srbiji i Crnoj Gori to imaju na određeni način, ali ne u suštinskom smislu“, rekao je on i dodao da su Srbi na Kosovu u ovom trenutku dobili „maksimalni moguće”.
On je potvrdio da najnoviji statut Udruženja dobro definiše odnose sa centralnim vlastima.
Za sprovođenje Sporazuma o asocijaciji opština sa srpskom većinom na Kosovu trenutno postoje četiri nacrta statuta i nacrta vizije: Nacrt statuta Upravljačkog tima, nacrt vizije premijera Kosova Aljbina Kurtija. , nacrt statuta premijera Albanije Edija Rame i nacrt statuta Udruženja koji je izradila njemačka organizacija Friedrich-Ebert-Stiftung (FES).
Janjić smatra da će proces implementacije Sporazuma o pridruživanju početi početkom naredne godine, odnosno nakon parlamentarnih i lokalnih izbora u Srbiji, koji su zakazani za 17. decembar.
Šta je Kurti rekao o nacrtu statuta?
Kurti je 3. novembra poslanicima Skupštine Kosova rekao da su mu predstavnici „velike petorke” tražili garanciju da neće objaviti nacrt statuta kako bi izbegao „zloupotrebe”.
On je naglasio da može da iznese samo svoju političku ocenu, te da vjeruje da dokument pojašnjava situaciju u vezi sa priznavanjem Kosova.
Kosovski lider je rekao i da nacrt statuta „prekida nepriznato nasleđe Republike Kosovo koje je zacijementirano u sporazumima iz 2013. i 2015. godine”
On je, međutim, rekao da još nije zvanično prihvatio nacrt statuta, ali je insistirao da je pažljivo napisan po slovu ustava, a ne u duhu.
Kurti je dodao da je nacrtom predviđeno da ovaj dokument ide na razmatranje Ustavnom sudu Kosova.
U prvom briselskom sporazumu iz 2013. godine o principima koji regulišu odnose Kosova i Srbije, prvih šest tačaka odnosi se na Zajednicu opština sa srpskom većinom.
U tom sporazumu je zapisano da će ovo Udruženje biti osnovano na osnovu statuta i da do njegovog raspuštanja može doći samo odlukom opština učesnica.
Dve godine nakon potpisivanja prvog Briselskog sporazuma, Kosovo i Srbija potpisali su i sporazum o Zajednici opština sa srpskom većinom, kojim su usaglašeni opšti principi i ključni elementi.
Sporazum iz 2015. godine sastoji se od 22 tačke, koje preciziraju pravni okvir, ciljeve, organizacionu strukturu, odnose sa centralnim vlastima, budžet i podršku Zajednici opština sa srpskom većinom.
Neki od ciljeva su: jačanje lokalne demokratije; vršenje punog nadzora nad razvojem lokalne privrede; vršenje punog nadzora u oblasti obrazovanja; vršenje punog nadzora u primarnoj i sekundarnoj zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti; vršenje punog nadzora u koordinaciji urbanog i ruralnog planiranja; pružanje usluga svojim članovima u skladu sa zakonima Kosova.
Prema Briselskom sporazumu, Zajednica opština sa srpskom većinom mora da ima skupštinu, predsjednika koji predstavlja Zajednicu pred centralnim vlastima i van Kosova, zamjenika predsjednika, savjet, odbor, upravu, kancelariju za žalbe. , dok je ta volja morala biti utvrđena statutom.
Šta je rekao Vučić?
Čak je i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić rekao da ne može u javnosti da govori o detaljima nacrta statuta Zajednice opština sa srpskom većinom, ali da je taj dokument „dobra osnova za budućnost“.
Vidite, ponašali smo se veoma korektno i nigde se u novinama nisu pojavili detalji ili bilo šta drugo, jer je to dogovor“, rekao je Vučić.
Vučići je 26. oktobra rekao da je potpuno spreman za formiranje Asocijacije, ali je dodao da Srbija ne može da prihvati članstvo Kosova u Ujedinjenim nacijama ili nezavisnost Kosova.
Zatim je 2. novembra ponovio da je “laž da je spreman da potpiše nezavisnost Kosova”.
Šta je EU naredila?
Radio Slobodna Evropa se obratio EU sa pitanjem zašto se nacrt statuta za formiranje Asocijacije taji od javnosti, ali nije dobio odgovor.
Specijalni izaslanik EU za dijalog Kosova i Srbije Miroslav Lajčak rekao je krajem oktobra da je ovo moderan evropski način da se osjetljivo pitanje zaštite manjina riješi u skladu sa najboljom evropskom praksom i standardima. ne poklapaju se sa crvenim linijama partija koje su prethodno definisane“.
On je potvrdio da obije strane imaju komentare i pitanja u vezi sa ovim evropskim predlogom i izrazio nadu da će u narednim nedeljama biti razjašnjena otvorena pitanja i nedoumice.
On je najavio sastanak glavnih pregovarača Prištine i Beograda na kojem će se razgovarati o narednim koracima u primjeni Sporazuma za normalizaciju odnosa.